کد مطلب:11534 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

چرا علما در بعضي از مسائل با يكديگر اختلاف نظر دارند؟

اختلاف نظر فقها به نحوة استنباط آن ها بر مي گردد. فقيه بايد حكم شرعي را از روايات معصومين استخراج كند و بر اساس آن ها حكم به حليّت يا حرمت نمايد. در اين راستا با استفاده از مباني اصولي خود به جرح و تعديل روايات مي پردازد و به يك جمع بندي نهايي مي رسد. چه بسا روايتي كه دليل حرمت يا حليت است، به نظر فقيهي از نظر سند يا دلالت تمام باشد، اما فقيه ديگر آن را مخدوش مي داند. همين مسئله كافي است كه اختلاف نظر ايجاد شود و اين مسئله طبيعي است، همان طور كه در رشته هاي ديگر علمي نيز بين كارشناسان اختلاف نظر وجود دارد، مثلاً يك جراح نظر مي دهد غده اي را بايد با عمل جراحي از بين برد، ولي جراح ديگر به اين نظريه اعتقادي ندارد و معتقد است با دارو قابل معالجه است.

در مواردي موضوع حكم با تحولات زماني تغيير مي كند و به دنبال تغيير موضوع حكم عوض مي شود، مثلاً در مورد شطرنج در روايات از بازي با آن منع شده و حتي در رواياتي وارد شده كه به شطرنج باز سلام نكنيد، ولي حضرت امام خميني در پاسخ به استفتايي دربارة بازي با شطرنج در فرض نبود قمار و داخل شدن در مقولة ورزش ذهني فرموده اند: بر فرض مذكور اگر برد و باخت در بين نباشد اشكال ندارد،(1) ولي بعضي از فقها براي خود شطرنج موضوعيت قائل اند و معتقدند در بستر زمان اين حكم تغيير نمي كند، چون تا شطرنج شطرنج است، موضوع محفوظ است و حكم بر آن بار مي شود. اين اختلاف بر اساس تفاوت برداشت از موضوع است و اين كه آيا شطرنج موضوعيت دارد يا ابزار قمار بودن دخيل در حكم است. در مواردي اختلاف نظر فقها بر اساس دوگانگي در فهم قرآن و حديث است، مثلاً قرآن مجيد مي فرمايد: والمطلقات يتربّصن بأنفسهنّ ثلاثة قروء؛ يعني زن هاي مطلقه بايستي سه قرأ به انتظار بمانند(2)

كلمة قرء كه در آيه به كار برده شده، در زبان عرب به طور اشتراك لفظي براي دو معناي متضاد آمده: يكي به معناي پاكي و ديگري به معناي عادت ماهيانة زنان. از اين جهت فقها در مفهوم اين آيه با هم اختلاف دارند. برخي معتقدند: زن مطلقه بايد بعد از طلاق دو مرتبه عادت ماهيانه ببيند و پاك شود و مرتبة سوم به محض اين كه عادت ماهيانه ديد گرچه از عادت بيرون نيامده و پاك نشده باشد، مي تواند با مرد ديگر ازدواج كند. گروهي ديگر عقيده دارند تا زن مطلقه از عادت ماهيانه مرتبة سوم بيرون نيايد و به كلّي پاك نشود، حق شوهر كردن ندارد، يعني پس از اتمام مرتبة سوم مي تواند شوهر كند، با اين كه حكم واقعي خدا دربارة زنان مطلقه اي كه بايد مدتي را به عنوان عِدّه از شوهر كردن خودداري كنند يكي است. در عين حال يكي مي گويد: مدت عده سه عادت ماهيانة تمام است و ديگري مي گويد(3) سه مرتبه پاك بودن از عادت شرط است. اين اختلاف از فهم آيه سرچشمه مي گيرد.

پي نوشت ها:

1. صحيفة نور، ج 21، ص 15.

2. بقره (2) آية 288.

3. زين العابدين قرباني، در ساية قلم، ص 201.